Uprkos vremenu koje zahteva od savremenog čoveka odricanje od starih vrednosti, kulture i sopstvenog identiteta, određeni elementi tradicije uspeli su da opstanu u sveopštoj modernizaciji sveta i time pokazali da nisu nešto zastarelo i zaboravljeno, već i te kako živ i neodvojiv deo čoveka i naroda.
Da je to istina, pokazuju nam jedinstveni i nezaboravni zvuci gusala, koji su se nakon gotovo četrdeset godina ponovo čuli u Užicu, gradiću na Đetinji, u Zapadnoj Srbiji. Grad Užice je ove godine imao veliku čast da republički festival gusala, najviša manifestacija očuvanja amaterizma u oblasti gusala, koja datira još od perioda između dva Svetska rata, po prvi put u istoriji bude održan upravo na sceni Narodnog pozorišta u Užicu, pod pokroviteljstvom grada, kao i Ministarstva kulture i informisanja, uz pomoć firmi iz lokalne zajednice.
Nekada poznat pod nazivom utakmice, a sada festival, oduvek je bio od velikog značaja kako za negovanje guslarske umetnosti i veštine, tako i u očuvanju srpske kulturne baštine i nacionalnog i istorijskog identiteta.
Zahvaljujući Savezu guslara Srbije, koji organizuje ovu manifestaciju svake godine, i Udruženju guslara Pravo u žicu iz Užica, 29. po redu festival je uspešno realizovan 27. i 28. maja 2022. godine. Prvog dana, osamdeset takmičara iz cele Srbije imalo je priliku da se predstavi na audiciji. Četrdesetoro njih plasirano je na polufinalno veče, a, zatim je izabrano dvadesetoro koji će se takmičiti i na finalnoj večeri festivala. Drugog dana festivala, organizovan je obilazak grada i upoznavanje kulturno-istorijskog nasleđa Užica. Učesnici su posetili Narodni muzej, crkvu Svetog Đorđa i crkvu Svetog Marka, etnografski muzej Jokanovića kuća, cenar grada i plažu sa hidroelektranom na Đetinji, rađenom po Teslinim principima.
Dvadeset najuspešnijih takmičara pokazalo je svoje umeće na finalnoj večeri. Stručni žiri koji je vrednovao gusare bio je sačinjen od sledećih višestrukih saveznih prvaka, etnomuzikologa, narodnih gusara i doktra nauka: Saša Laketić, Veljko Đuranović, Dragan Kuč, Jovo Radoš, Slavko Aleskić, tehnička komisija je Rade Crnogorac i Strajin Međo, a kontrolor Milomir Miljanić. Po prvi put u istoriji festivala sva tri mesta osvojili su guslari iz istog društva. U pitanju je Društvo guslara Stara Hercegovina iz Beograda. Pobednik festivala je Aleksandar Taušan, već drugi put proglašen za najboljeg guslara Srbije, dok su drugo i treće mesto osvojili Milan Mrdović i Srđan Avdalović. Na nivou udruženja prvo mesto zauzelo je Društvo guslara Stara Hercegovina, drugo mesto Društvo Filip Višnjić, a treće Škola gusala Sandić iz Beograda.
Učesnici festivala i gledaoci imali su priliku da u revijalnom delu programa uživaju u guslarskim izvedbama saveznog prvaka iz Podgorice Maksima Vojvodića, zatim u nastupima Kulturno-umetničkog društva Prvi Partizan Užice, Kulturno-umetničkog društva Sevojno, Udruženja građana Era i Udruženja za očuvanje tradicionalne pesme iz vika. Festival su pratila stručna predavanja iz oblasti narodne književnosti i guslarstva, a čitav festival je trajno dokumentovan.
U znak zahvalnosti za gostoprimstvo i ukazanu pažnju Savez guslara Srbije poklonio je Ivani Ivanović, predsednici udruženja Pravo u žicu, ikonu Svetog Vasilija Ostroškog i Tvrdoškog. Gradu Užicu bilo je veliko zadovoljstvo i velika čast što je doprineo očuvanju i negovanju guslarske tradicije i umetnosti, samim tim ispunjavajući zavet stihova koji kažu:
„Čuvaj gusle dužnost ti je sveta
Jer to drvo sa parčetom kože,
Sile nema koja slomit može“.
Jelena Bošković
